Mâni (Türk Halk Edebiyatı - Ders Notları)

Mâni

·        Şükrü Elçin’e göre mâni, “Anonim şiiri en yaygın olan. Düğünlerde, kadın topluluklarda, iş yerinde, tarlalarda söylenen, sekiz ya da yedi heceli, dört mısralık manzumedir.”

·        Fuad köprülü, mâni, mânâdan bozulmuş olan Arapça kökeni, tuyugla ilişkisi olduğunu söyledi.

·        Niyazi Eset, mâni, Türkmâni’deki olduğu gibi nisbet olduğunu söyledi.

·        Ahmet Kabaklı, ‘Türk Edebiyatı Tarihi’ kitabında, mâni ve tuyug’un farkı sadece vezin olduğunu söyledi

v Bölgelerde mâninin karşılığı

Kars : Akışta, Meni

Doğu Anadolu Bölgesi : Bayatı, Mahnı, Peşrev

Denizli : Deyişme, Mana

Erzincan : Ficek

Urfa : Hoyrat/Horyat (Erkek), Meani (Kadın)

Doğu Karadeniz Bölgesi : Karşı beri

v Türk dünyasında mâninin karşılığı

Azerbaycan : Bayatı

Kerkük : Hoyrat/Horyat

Balkanlar : Martifal

Türkmenistan : Rübayı

Gagauzlar : Şın, Çın

Kazakistan & Kırgızistan : Tört Sap, Öleng, Kayım

Özbekistan : Törtlik, Aşula, Koşuk

Uygur : Törtlik

-Söyleyen genellikle kadınlar

Ø  Mâni kafiyeleri

a.      Tek-çift kafiyeli abab

b.     Birinci ve üçüncü mısra serbest xaxa

c.      İlk üç mısra kafiyeli ve dördüncü serbest aaax

d.     Dört mısra hepsi kafiyeli aaaa

Ø  Sınıflandırılması

*Konuya göre

1.     Ramazan,bekçi, davulcu

2.     Semai (İstanbul)

3.     Mektup

4.     Düğün

5.     Niyet

6.     Gurbet

7.     Beddua

8.     Asker

9.     Giyim, kuşam

10. Gün, mevsim

11.  Şehirler

12. Bilmecemsi

13. Aşıkların söylediği

14. Kahve

15. Gözle ilgili

16. Teke,maddeleri

17. Adlarla ilgili

18. Dedim-dedili

19. Tabiat olaylar

-Mantıvar (Mantufar)

Hızırellezde, Çukurova (Kadirli ve çevresi), İç Karadeniz (Tokat ve çevresi), Ege Bölgesi ve Balkanlardaki Türk topluluk tarafından kutlanıyor. İzmirde ise 5-6 Mayıs kutlanıyor

*Şekillere göre

1.     Düz 4 mısralı, 7 heceli, aaxa kafiyeli.

2.     Cinaslı kafiyeleri cinaslı

3.     Ayaklı

3.1  Kesik ilk hece sayısı az olup kafiyesi cinaslı olanlar

3.2  Doldurma Kesik mısra sayısı dörtten fazla, ilk mısranın hece sayısı az ayaklı mâni

3.3  İstanbul mânisi Adam aman cümlesiyle başlayan mâniler

4.     Yedekli artık mısra sayısı arttırılmasıyla oluşan mâniler

5.     Karşı beri Deyiş Akışta karşılıklı söyleyen mâniler

-Tek dörtlük, ilk 2 mısra doldurma, son 2 mısra ise anlam.