Masal (Türk Halk Edebiyatı - Ders Notları)

Masal

Pertev Naili Boratav Nesir, dinlik ve büyülükten bağımsız, hayal ürünü, inandırmak iddiası olmayan ...

Saim Sakaoğlu varlıklar masal ülkesinde dinleyiciyi inandırabilen bir sözlü

Esma Şimşek özel kişi anlatır, yaşanılan hayat ile hayal edilen sistemli ifade edilir. Klişe sözlerle baslayan biten hayat anlatım.

*en güzel sözlü örneğidir. Eskiden birkaç gece anlatılır, hoşça vakit geçirmek için tek vasıta idi.

Özellikleri

·        Şekil

1)     Uzun metinler, destan ve halk hikayesi kadar olmasa da.

2)     Nesir. Bazen şiir vardır, Ziya Gökalp Ala Geyik

3)     Başında, ortasında ve sonunda formal (tekerleme) vardır

4)     Her masal bir tip olarak kabul edilir

5)     Dil anlaşılır, halk konuştuğu dili kullanılır

6)     İçinde efsane, fıkra, beddua, dua, mani örneği vardır

·        Muhteva

1)     Olağanüstü olaylarla dolu

2)     Kahramanları olağanüstü özelliklere sahip

3)     Belirli ülke vardır Hint, Yemen, Çin, Dev

4)     Dua ve beddua gerçekleşebilir

5)     Dua daha çok yaşlı bir kişinin kabul edilebilir

6)     Türk masallarında sembollerin önemi vardır (evlenmek isteyen kız karpuz)

7)     Türk masallarında çeşitli formel unsurları vardır, sayısı ise 3, 7-40 arası.

8)     Sembollik tipler vardır

a.      Keloğlan – şanslı, aklı, zeka

b.     Köse – hainlik, kötülük

c.      En küçük kardeş – zeka, aklı, şans, başarı, iyilik

d.     Büyük kardeşler – kıskançlık, kötülük

e.      Üvey anne – kötülük, zülmü

f.       Üvey kız kardeş – kıskançlığı

g.     Yaşlı adam – iyilik, yardımı

h.     Teyze – kötülüğü, kıskançlığı

9)     Kahramanlar genellikle olağanüstü yardımcılarının çabalarıyla başarıya ulaşır

10) Yönlendiren bir mesaj vardır

11) Konusu çeşitli (olağanüstü, gerçek hayat)

12) Anlatıcının durumuna göre, dini inanışlarla ilgili bilgiler görülür

13) Anlatıldığı bölgenin kültür ve halk bilimi özelliklerine rastlanır

·        Diğer Bazı Özellikler

1)     Özel anlatıcılar tarafından dile getirir masal anası, masal ninesi, masalcı

2)     Anlatıcı genellikle hanımlardır, erkek ise halk hikayesi anlatır

3)     Uluslararası özeliğe sahip, destan ve halk hikayelerinden ayrılır

4)     Hayal ettiği masallarda şimdi görülür (uçan atlar – uçak)

5)     Zorluk çekmeden, hüner göstermeden, kişiliğini ispat etmeden başarıya, mutluluğa erişmek mümkün değildir. Destanlara benzer

*Kaynakları

       I.            Mitolojik görüşü, her zaman olamaz (Öğ. Deniz kızı)

    II.            Hindoloji görüşü, masalların çıkış yerş Hindistandır

(Pançatantra, Vetalapanca Vincati, Masal Nehirleri Okyanusu, Çaka saptanti)

3 yolla Avrupaya ulaşmış

§  XX. Yüzyıl önce sözlü olarak

§  XX. Yüzyıl sonra islami etkiyle Bizans, İtalya ve İspanya yoluyla

§  Budist ürünler, daha çok Moğollardan Çin, Tibet yoluyla Avrupaya geçmiştir

*masallar gerçek hayatın artıklarıdır (geçmişe ait), masalların tek kaynağı yoktur

-Türk Masallarının Tarihçesi

          İnsanlık kadar eskidir. Sözlü ürün, araştırma çok geç olduğu için ilk örnekleri yoktur.

İlk masal motifi Altun Yaruk, Prens Kalyanamkara ve Pampamkara, Turfan Metinleri, Kuanşi İm Pusar. İslamiyetle birlikte menkıbe daha önemli ve masal da önemini kaybetti.

Türk okuyucusunun ciddi anlamda La Fontaine ile karşılaşması Şinasi ile başlar.

Mâni (Türk Halk Edebiyatı - Ders Notları)

Mâni

·        Şükrü Elçin’e göre mâni, “Anonim şiiri en yaygın olan. Düğünlerde, kadın topluluklarda, iş yerinde, tarlalarda söylenen, sekiz ya da yedi heceli, dört mısralık manzumedir.”

·        Fuad köprülü, mâni, mânâdan bozulmuş olan Arapça kökeni, tuyugla ilişkisi olduğunu söyledi.

·        Niyazi Eset, mâni, Türkmâni’deki olduğu gibi nisbet olduğunu söyledi.

·        Ahmet Kabaklı, ‘Türk Edebiyatı Tarihi’ kitabında, mâni ve tuyug’un farkı sadece vezin olduğunu söyledi

v Bölgelerde mâninin karşılığı

Kars : Akışta, Meni

Doğu Anadolu Bölgesi : Bayatı, Mahnı, Peşrev

Denizli : Deyişme, Mana

Erzincan : Ficek

Urfa : Hoyrat/Horyat (Erkek), Meani (Kadın)

Doğu Karadeniz Bölgesi : Karşı beri

v Türk dünyasında mâninin karşılığı

Azerbaycan : Bayatı

Kerkük : Hoyrat/Horyat

Balkanlar : Martifal

Türkmenistan : Rübayı

Gagauzlar : Şın, Çın

Kazakistan & Kırgızistan : Tört Sap, Öleng, Kayım

Özbekistan : Törtlik, Aşula, Koşuk

Uygur : Törtlik

-Söyleyen genellikle kadınlar

Ø  Mâni kafiyeleri

a.      Tek-çift kafiyeli abab

b.     Birinci ve üçüncü mısra serbest xaxa

c.      İlk üç mısra kafiyeli ve dördüncü serbest aaax

d.     Dört mısra hepsi kafiyeli aaaa

Ø  Sınıflandırılması

*Konuya göre

1.     Ramazan,bekçi, davulcu

2.     Semai (İstanbul)

3.     Mektup

4.     Düğün

5.     Niyet

6.     Gurbet

7.     Beddua

8.     Asker

9.     Giyim, kuşam

10. Gün, mevsim

11.  Şehirler

12. Bilmecemsi

13. Aşıkların söylediği

14. Kahve

15. Gözle ilgili

16. Teke,maddeleri

17. Adlarla ilgili

18. Dedim-dedili

19. Tabiat olaylar

-Mantıvar (Mantufar)

Hızırellezde, Çukurova (Kadirli ve çevresi), İç Karadeniz (Tokat ve çevresi), Ege Bölgesi ve Balkanlardaki Türk topluluk tarafından kutlanıyor. İzmirde ise 5-6 Mayıs kutlanıyor

*Şekillere göre

1.     Düz 4 mısralı, 7 heceli, aaxa kafiyeli.

2.     Cinaslı kafiyeleri cinaslı

3.     Ayaklı

3.1  Kesik ilk hece sayısı az olup kafiyesi cinaslı olanlar

3.2  Doldurma Kesik mısra sayısı dörtten fazla, ilk mısranın hece sayısı az ayaklı mâni

3.3  İstanbul mânisi Adam aman cümlesiyle başlayan mâniler

4.     Yedekli artık mısra sayısı arttırılmasıyla oluşan mâniler

5.     Karşı beri Deyiş Akışta karşılıklı söyleyen mâniler

-Tek dörtlük, ilk 2 mısra doldurma, son 2 mısra ise anlam.

Ninni (Türk Halk Edebiyatı - Ders Notları)

Ninni

Anonim halk şiiri Divan-ı Lugat-ı Türk’te, Kaşgarlı Mahmud ninni yerine “Balu Balu/ Bulu Bulu” terimlerini kullanmışlar fakat bu eserde ilk örneği yoktur. Kökeni “ninni” İtalyanca olduğunu iddia edilir fakat yansıtma olduğu için nen-eyle den geldiği için Türkçe olarak kabul edilir (Karaca Oğlan’ın dörtlüğünde geçer).

Ninni, çocukları uyutmak ve susturmak için, beşikteyken ya da kucağındayken söylenen ezgili sözlerdir.

• ·         Türk dünyasında ninni karşılığı :

Kırgızistan – Alday Alday

Doğu Türkistan, Uygur – Allay Allay

Özbekistan – Allo

Kırım Tataristan – Ayya Ayya

Khazakstan – Beşik Jırı, Elde Eldi

Tataristan – Bişik Cırı, Bölü Cırı

Çatay Türkçesi – Elle Elle

Türkiye, Azerbaycan – Laylay

Türkiye, Kerkük – Leyle

Türkiye – Ninni

• ·         Özellikleri :

1.       İlk söyleyen unutulmuştur.

2.       Çoğu zaman söyleyen kızlardır.

3.       Kelime yapısı bölgenin dil özelliği taşır.

4.       Eskiden hece vezniyle söylemiştir.

5.       Pedagojik formasyonu, beşikteyken çocuk milli ve dini terbiyeyi almış olacaktır.

6.       Dinlediği ilk ezgili sözler.

7.       Kalıp ifade vardır.

(Başta : dandini dandini dan iki... ; eee... dedim/yavrum ; hu hu hu Allah ; hu hu hu kuşu ; kızım kızım benim kızım ; ninni dedim/derim)

(Sonda : eee... eee ; hu... hu... ; ninni ninni ninni/nenni nenni nenni ; piş piş piş ; uyusun da büyüsün)

8.       7-8 heceli, 4 mısradan oluşur.

9.    Kafiyelenir {a. Mesnevi (aabb) ; b. Mani (aaxa) ; c. Koşmanın ilk dörtlüğü (abab/xaxa) ; d. 5-6 mısralı kendi aralarında kafiyeli olanlar (aaaaaa)}

• ·         Sınıflandırılması :

Çocuklara göre :

1)      Erkek çocukları için,

2)      Kız çocukları için,

3)      Hem erkek hem kız çocukları için söyleyen ninniler

Söyleyiş sebepleri :

1)      Avutmak için,

2)      Uyutmak için,

3)      Oynatmak için söyleyen ninniler

Konulara göre :

1)      Dini, kutsi, fikri

2)      Efsane, ağıt türü

3)      Dilek ve temenni

4)      Sevgi

5)      Övgü, yergi

6)      Şikayet, teesür

7)      Ayrılık, gurbet

8)      Vaad

9)      Tehdit, korkutma

Ninni’den bir başka türü, söyleyen belli olanlara taklidi ninni deniyor. Taklidi ninni söyleyen, Şeyh Galib, Şakir, Şeref Hanım, Mehmet Emin Yurdakul, Ziya Gökalp, Nezhiye Araz.

Türkiye’den Arif Nihat Asya, Azerbaycan topraklarından ise Halil Rıza, Nebi Hazri, Bahtiyar Vahapzade gibi bazı şairler ninni ilhamıyla şiirler yazar.